برهنگی ؜های زبانی، در درازای خیزش ؜؜؜ها

شش – در بررسی شعارها یک چیز آشکار می ؜شود و آن شکستن یک تابوی دیرینه دینی و سنتی است که در بهره ؜وری زبانی از گزاره ؜های کفرآمیز علیه روحانیان به طور کلی و شخص آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای به طور خاص نمود یافته است.

 

نشانه ؜شناسی شعارهای خیزش مردمی ایران – ۶

برآیند

 

آرمان بنیادین شعارهای سیاسی همراه کردن مخاطبان است. این مخاطبان می‌توانند دوست یا دشمن، هم ؜میهن یا رقیب، هوادار ایدئولوژیک یا دشمن و یا دیگران باشند. در اینجا، روش بیانی و ‏گفتار، نقش چشمگیری در فرایند متقاعدسازی مخاطب دارد. بکارگیری ابزارهای زبانی، نشانه؜ های گفتاری، استعاره، جناس و مانند آن، شعارهای سیاسی را به یاد ماندنی و تکرارشونده می؜ کنند. جایی برای گمان‌مندی نیست که شعارها، از زمانی که نمادهای پیچیده‌تر زبانی به عنوان ابزارهای پیوند؜های اجتماعی مورد استفاده قرار گرفته‌اند، به این شکل در زبان ریشه دوانده؜اند. با این همه، هنوز برای ارزیابی تأثیرگذاری اجتماعی-سیاسی و فرهنگی شعارهای مورد بررسی بر شهروندان ایرانی و رژیم و هواخواهان آن کمی زود است. خیزش؜ها در بسیاری از شهرها، شهرستان‌ها و حتی مناطق روستایی همچنان ادامه دارد و مدتی زمان لازم است تا ما گواه پژواک زمان‌مند و کارکردی بیان شده در این شعارها شویم. ‏

 

روشن است که شعارهای خیزش ؜های مردمی ایران دارای ویژگی‌هایی است که با شعارهای بیشتر فرهنگ؜ های دیگر در هماهنگی می؜ تواند باشد. اگرچه این پژوهش بر پی بردن به ویژگی‌های شعارهای ایرانی و تفاوت آن‌ها با شعارهایی که برای نمونه در بهار عرب ۲۰۱۰ یا افغانستان در سال‌های گذشته به کار رفته است، تمرکز نکرده؜ است، با این همه، ارزش آن را دارد تا به برخی از این مانندگی ؜ها یا تفاوت ؜ها در سطح منطقه؜ای و فراملی پرداخته شود. از نظر ویژگی‌های زبانی، شعارهای ایرانی-فارسی– مانند شعارهایی که در دیگر نقاط جهان آفریده می‌شود – به سطوح گوناگون زبان‌شناسی بازمی ؜گردد که در روند آن معترضان را توانمند می؜ سازد تا به حکومت و یا نظامی مشروعیت ببخشند از آن مشروعیت‌زدایی کنند، آن را دادگر و یا ستمگر بخوانند و یا ویژگی؜های دیگری به آن بدهند. ‏

 

بررسی شعارهای مطرح شده در خیزش ؜ها نشان می‌دهد که هیچ یک از گزاره؜ ها، چه آن‌ها که “فی؜ البداهه” ساخته شده ؜اند و چه آن‌ها که با نکته ؜سنجی و موشکافی پیشااندیشیده شده ؜اند، هیچ کدام سویه ؜ی دینی ندارند. شعارهای ضد رژیم تا اندازه ؜ی بالایی تندرو، کمابیش تهاجمی و برهنه از محافظه؜ کاری؜ هستند، اما رنگ و بوی مذهبی ندارند. این شاید ویژگیی باشد که برای نسل جوان ایرانی که اکثراً نمی‌خواهد سر و کاری با دین داشته باشد بسیار شاخص به نظر می‌رسد. از این رو مذهب؜ گریزی و دوری از هرگونه آرمان دینی از ویژگی ؜های برجسته؜ ای است که در این شعارها دیده می؜ شود. درونمایه؜ ی شعارهای ایرانی از دید محتوایی و همچنین زبانی، دگرگون از شعارهایی است که با ویژگی کمابیش مذهبی در خیزش‌های بهار عرب شنیده می؜ شدند. ‏

نگاهی ژرف؜تر به بیشینه؜ ی شعارهای بر سر زبان افتاده نشان می‌دهد که معترضان به سختی با مفهوم رهبری و مشروعیت آن در ستیزه هستند. به همین شکل، شعارها کمابیش یک سویه ؜ی انقلابی و براندازی دارند و بیش از هر چیز و هر کس رهبر رژیم، سیدعلی خامنه ای را هدف قرار می؜دهند. درونمایه ؜ی شعارهای امروز کمتر به دنبال دگرگونی؜ های اصلاحی است، آن‌ها بی هیچ رودربایستی، آرزوی سرنگونی رژیم را دارند و این همان چیزی است که شعارهای امروزی را از نظر معنایی و محتوایی از شعارهای جنبش سبز ۱۳۸۸ برجسته می‌کند.

 

به شعارهای ضد رژیم که نخست کمابیش به صورت کلامی-واژگانی و در کوچه و خیابان ها فریاد زده می؜شد، یک ویژگی مهم و تعیین کننده دیگری افزوده شده ؜است و آن شعارنویسی و هنر اعتراضی دیداری است که اکنون بر روی دیوار خانه ؜ها، فروشگاه ؜ها، مساجد و حتی سازمان؜های دولتی دیده می ؜شود. آمیزه؜ای از شعارهای زبانی به همراه نگاشته ؜ها با درونمایه؜ هایی همانند، بر اثربخشی و پایداری این شعارهای ضد نظام می ؜افزاید. کاربران در شبکه‌های اجتماعی تاکید می‌کنند که نوشتن شعار، شابلون و گرافیک بر روی عکس‌های مقامات دولتی تاثیر ماندگارتری دارد. از سوی دیگر، پاک کردن شعارهای ضدِ رژیم نقش بسته بر درو دیوار شهر، برای نیروهای سرکوبگر به لحاظ بدنی و روانی توانفرساست.[1]

 

فهرست شایان توجهی از نوواژه ؜ها، آمیخته ؜ها و اصطلاحات و همچین برهنگی؜ های زبانی، در درازای خیزش ؜؜؜ها ساخته و آفریده شده ؜است. شمار شایان توجهی از این شعارها فرای هرگونه رعایت محافظه‌کارانه‌ی زبانی و دور از هرگونه ادب متعارف بر سر زبان‌ها افتاده است همچنان که پیشتر بدان اشاره شد، بیشینه‌ی اعتراض‌کنندگان گاه نسل جوان و نوجوان میان مرز سنی ۱۶ تا ۳۰ سال را در بر می‌گیرد که از یک سو، به دلیل زیرپا گذاشتن سنت‌های چیره بر چهارچوب‌های زبانی و گریز از مراعات ادب و از سوی دیگر به دلیل خشم فروخورده و فزاینده، سرخوردگی، دلسردی، و نا‌امیدی نسبت به آینده، یک گرایش روشنی به خشونت‌پردازی و زنندگی در زبان از خود نشان می‌دهد. آمیزه هایی مانند کودک؜ کُش چونان اشاره به ددمنشی رژیم در کشتار خردسالان، رهبر الدنگ، «داعش ما» جمهوری اجباری، “آخوند “خوار***”، “*** تو بیت رهبری”، ” ایرانیا غرق خون، استادامون خفه‌خون”، “باتون نَبر با خودت؛ جاش می‌کنن تو خودت”، ” باقالی پلو نداشتیم، برات ساندیس گذاشتیم” در اشاره به حضور اجباری هواخواهان رژیم در نمازهای جمعه و یا تظاهرات نمایشی، “بسیجی ساندیس‌خور! بشین زمین، گُه نخور”، “بسیجی کثافت! *** تو اون قیافه‌ات!”، “بسیجی! داعشی! پیوندتان مبارک”، ” توپ تانک نفربر، هر سه تو *** رهبر” تنها چند نمونه از استفاده از نوعی برهنگی زبانی و نوگرایی است که در خیزش؜ های امروزی شنیده می‌شود. در این میان شماری از شعارها به کردی، بلوچی و آذری است (مانند: ” بهاءالدین قاره‌مانه، شه‌هیدی کوردستانه”؛ (بهاءالدین قهرمانه؜، شهید کردستانه)، “یز اُلمیه حاضیروخ، بابکین سربازیوخ” (حاضر به مُردَن هستیم، سربازِ بابک هستیم) که در این نوشتار کوتاه مجال پرداختن به آن نیست و امید است که توجه پژوهشگران را به خود برانگیزانند تا به کاوش پیرامون آن؜ها بپردازند.

 

چارلز ماری گوستاو لوبون (Charles-Marie Gustave Le Bon) ، انسان؜شناس برجسته؜ ی فرانسوی بیش از یک سده پیش، ماهیت و جنبه‌های شعارهای با انگیزه سیاسی را با خردمندانگی و زیبایی چنین توصیف می؜کند:

 

در ردیف نخست انگیزه؜ های پُراهمیتِ شکل ؜دهنده ؜ی روند تاریخ باید سازه ؜های زندگی دینی، سیاسی و اجتماعی را جای داد. در هر دوره؜ای، پس از یک بازه؜ی زمانی کوتاه نبودِ قطعیت، سرانجام نیازها و آرزوهای توده ؜ها در گزاره؜ های فشرده اما پرمعنا بیان می ؜شود. پذیرش همگانی این گزاره ؜ها، میزان خِرَدورزی مردم را بالا می‌برد، احساسات را هدایت می‌کند و همبستگی در آگاهی همگانی و کنشگری را برمی؜ انگیزاند. این واژگان جادویی نیازی به نشان دادن راستی و یا قطعیت ویژه؜ای ندارند. این بسنده است که آن‌ها یک دورنما را بیافرینند. ابهام؜وارگی آن‌ها هر کسی را توانمند می ؜سازد تا پیکروارگی رویاهای خویش را در آن‌ها ببیند و در آن‌ها راه حلی برای دشواری ؜های هرروزه ؜ی خود بیابد.[2]

 

در پایان در بررسی شعارها یک چیز آشکار می؜شود و آن شکستن یک تابوی دیرینه دینی و سنتی است که در بهره ؜وری زبانی از گزاره ؜های کفرآمیز علیه روحانیان به طور کلی و شخص آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای به طور خاص نمود یافته است. با فروریختن دیوارهای پولادین حرمت و حیا و شرم و همچنین برگذشتن از ترس از ایدئولوگ ؜های عالی‌رتبه؜ی رژیم و آخوندهای وابسته بدان، احیای دوباره و آبروبخشی به چهره ؜ی معنوی روحانیت اسلامی در کشور کمابیش غیرممکن به نظر می‌رسد. شکستن این تابو و روند برگشت ؜ناپذیر آسی ب؜رسانی به وجه ه؜ی روحانیان – که تا این اواخر در برج‌های عاج خود از مصونیت کمابیش نامحسوسی برخوردار بوده‌اند – تأثیری طولانی‌مدت بر اندیشه ؜ی همگانی خواهد داشت و می‌تواند به رهبری اکثریت مردم ایران و به ویژه نسل جوان به سوی دین؜ گریزی و سکولاریسم، اگر نه دین ؜ستیزی سازمان دهد. ‏

 

فرشید دلشاد، دهم ژانویه ۲۰۲۳

 

 

 

پایه؜ ها:

  • Belqes Al-Sowaidi et al (2015) Doing Politics in the Recent Arab Uprisings: Towards a Political Discourse Analysis of the Arab Spring Slogans, Journal of Asian and African Studies, sagepub.co.uk/journalsPermissions.nav, pp. 1-25.
  • Bolinger, D. (1980), Language – The Loaded Weapon: The Use and Abuse of Language Today. Routledge, London
  • Claus Mueller, (1973) The Politics of Communication. New York: Oxford University Press.
  • Faegheh Shirazi‐Mahajan (1993) The politics of clothing in the middle east: The case of Hijab in post‐revolution Iran, Critique: Critical Middle Eastern Studies, 2:2, 54-63
  • Fillmore, C. J. (1975), An alternative to checklist theories of meaning. Proceedings of the Berkeley Linguistics Society, 1, pp. 123– 131.
  • Geoffroy de Lagasnerie, (2013), Néolibéralisme, théorie politique et pensée critique, Presses de Sciences Po | Raisons politiques N° 52, pp. 63-76.
  • George E. Shankel, (1941) American Mottoes and Slogans. New York: H.W. Wilson Co.,
  • H.D. Lasswell, (1971) The Theory of Propaganda, American Political Science Review, 21.
  • Hugh Duncan, (1927) Symbols in Society, New York: Oxford University Press.
  • Klaus-Peter Sick (1993) Le concept de classes moyennes. Notion sociologique ou slogan politique? Vingtième Siècle. Revue d’histoire, No. 37, Numero special: Les classes moyennes, pp. 13-33
  • Koffka, K. (1935), Principles of Gestalt Psychology. Lund Humphries, London.
  • Lloyd Bitzer and Edwin Black, (1971) The Prospect of Rhetoric. New York: Prentice-Hall, Inc.
  • Murray Edelman (1967), The Symbolic Uses of Politics. Urbana: University of Illinois, p. 114-119.
  • Nelly Tincheva, (2020) What’s in a Political Slogan? Philology (volume 38), pp. 57-69
  • Robert E. Denton Jr. (1980) The rhetorical functions of slogans: Classifications and characteristics, Communication Quarterly, 28:2, 10-18
  • Xia Nianxi (2015) Political Slogans and Logic, Diogenes 221: 109–116.
  •  

 

روزنامه ؜ها و شبکه؜ های خبری:

  • ایران اینترنشنال
  • آ.آر.دی (ARD)
  • آریش تایمز (Irish Times ‎)
  • بی بی سی فارسی
  • تسد.دی.اف (ZDF)
  • جمهوری اسلامی
  • من و تو
  • همشهری
  •  

 

 

 

————————————————————————————————————————————————————————————-

[1] Iran International, October 6th 2020 : https://www.iranintl.com/202209266753

[2] Le Bon, Gustave: Le Déséquilibre du monde. Flammarion – Bibliothèque de philosophie scientifique, 1923, p. 234.