پریسا عباسی
سیزده بدر همیشه یادآور جمع‌های خانوادگی شلوغ، قابلمه‌های بقچه‌شده و پر از غذا، توپ پلاستیکی و لوازم دیگر است؛ شب قبل از آن به قدری برای بچه‌ها شوق دارد که به زور می‌خوابند تا با اولین تلالوهای خورشید از جا بپرند. اینکه ما چه خاطراتی از سیزده بدر داریم به کنار؛ چقدر در مورد آداب و رسوم سیزده بدر می‌دانیم واقعا؟
تصویری که ماها از روز سیزده به در داریم بیشتر یک پیک‌نیک و طبیعت‌گردی است که البته دور از واقعیت هم نیست؛ اما از اول اینطور نبوده.
نوروز یکی از آیین‌های باستانی ایرانیان است و به همین خاطر، سیزده به در هم از همان ابتدا به عنوان یکی از جشن‌های این عید همیشه در فرهنگ ایرانیان بود.
در سیزده بدر که معمولا آخرین روز تعطیلات نوروزی است، مردم به دامان طبیعت می‌روند تا از سال جدید در پای کوه و دشت استقبال و همچنین پیوندشان با طبیعت را تازه کنند (مشخص است که خیلی از افراد در طول سال، زمان یا انرژی زیادی برای طبیعت‌گردی ندارند).
همچنین این روایت هم وجود دارد که می‌گویند که روز سیزدهم سال جدید بدشانسی و نحسی خاصی دارد و بهتر است که در این روز، مردم به جای کار و حضور در خانه، در دل طبیعت آرام بگیرند.
سیزده بدر نماد چیست؟
اگر در تقویم‌های امروزی نگاه کنید می‌بینید که سیزده بدر با اسم «روز طبیعت» هم شناخته می‌شود. می‌دانید چرا روز سیزدهم سال جدید چنین جایگاهی دارد؟ چون ۱۲ روز اول سال نمادی از دوازده ماه کل سال است و در روز سیزدهم، مردم تجدید دیدار با طبیعت کرده و سال را شروع می‌کنند.
حتما دیده‌اید که از اول عید، همه در خانه‌هایشان سبزه عیدی پرورش می‌دهند و در روز سیزده بدر، آن سبزه را در طبیعیت می‌گذارند؛ حتی بعضی از افراد در این روز، درخت و گل هم در طبیعت می‌کارند. این کارها همه بخشی از آداب و رسوم ادای احترام به طبیعت است و به عنوان مظهری از شکوفایی و برکت انجام می‌شوند.
سبزه سیزده بدر فقط سبزه نیست!
از نظر تاریخی، گره زدن سبزه برای باز کردن بخت جوان‌ها در سال جدید انجام می‌شود. وقتی دو جوان باهم ازدواج می‌کنند، زندگی‌شان با یکدیگر گره می‌خورد و پیش هم می‌مانند. برای همین، عقیده ایرانی‌ها این است که گره زدن سبزه در عید می‌تواند بخت جوان‌ها را باز کند.
اما گره زدن سبزه سیزده بدر فقط برای جوان‌ها نیست! در بخش‌های مختلفی از کشورمان، مردم بر این عقیده‌اند که نیت کردن برای گشایش یک مشکل و گره زدن سبزه می‌تواند کمک خوبی بکند.
یک رسم دیگر که شاید دیده باشید، سپردن سبزه گره‌زده به آب روان است. دیده‌اید؟ این کار هم مفاهیم مختلفی در شهرها و استان‌های مختلف دارد در حالی که بعضی از شهرها حتی از وجود چنین رسمی خبر ندارند. می‌گویند که گره دور سبزه نمادی از مشکلات آدم‌هاست و وقتی آن را به آب روان می‌سپاری در حقیقت خودت را از آن مشکل می‌رهانی.
اگر کمی تاریخی‌تر به موضوع نگاه کنیم داستان متفاوتی می‌شنویم. در اساطیر ایران، الهه‌ای به اسم «آناهیتا» داریم که الهه آب است و به نوعی مظهر برکت و فراوانی‌ست. مردم وقتی سبزه‌هایشان را (که نماد طبیعت هستند) به آب روان می‌سپارند، به نوعی یک هدیه و پیشکش به این الهه می‌دهند تا در سال جدید، زندگی پربرکتی داشته باشند.
غذاهای سنتی در جشن روز طبیعت
در هر بخش از کشورمان، سیزده بدر رنگ و بوی خاص خودش را دارد. هر ایل و قومی، یا غذای خاص خودش را درست می‌کند یا لباس مخصوصش را به تن دارد و یا رقص و آوازهایی به پا می‌کند که برای بقیه مردم کمی بعید و ناآشناست. غذاهای سیزده بدری هم اینطور هستند.
البته دیگر این روزها، به پا کردن بساط آتش و زغال و درست کردن جوجه کباب و گوجه روی آتش، تفریحی است که سراسری شده و مختص یک شهر، استان و یا حتی روز خاصی از سال نیست. در کنار این نوع از پخت غذا، یک سری غذاهای سنتی سیزده بدر هم داریم که مادربزرگ‌ها و مادرها یا در دل طبیعت روی آتش می‌پزند و یا از روز قبل آماده کرده و در قابلمه‌های بقچه شده یک گوشه می‌گذارند.
یکی از این غذاهای سنتی که خیلی جاها به چشم می‌خورد آش رشته است. در زمان‌های قدیم که بافت‌های شهری و روستایی با جنگل و طبیعت احاطه شده بودند، مردم برای رسیدن به طبیعت راه زیادی نمی‌رفتند. به همین خاطر، زن‌های محل از چند روز قبل، سبزی‌های معطر و تازه را تمیز و آماده می‌کردند تا روز سیزده بدر، دیگ‌های بزرگی روی آتش گذاشته و آش بپزند.
همچنین اگر دقت کنید آش از غذاهای سنتی است که بیشتر با سبزیجات و حبوبات آماده می‌شود و به خاطر رنگش هم، یادآور هدیه‌ها و نعمت‌های طبیعت است. به این خاطر آش رشته یکی از غذاهای سنتی سیزده بدر حساب می‌شود.
اگر در تعطیلات عید و سیزده بدر سمت آذربایجان سفر کنید می‌بینید که کوفته تبریزی هم یکی از غذاهای سنتی اهالی این مردم برای این روز است. معمولا رسم است که جوانترها در تهیه و طبخ مواد کوفته به بزرگترها (مادر و مادربزرگ) کمک می‌کنند اما حرف آخر را دستپخت مادربزرگ می‌زند!
کوفته‌ها از شب قبل کاملا آماده می‌شوند و بعد از سرد شدن، در قابلمه‌های دربسته، در یخچال نگه‌داری می‌شوند. روز بعد که همه خانواده در طبیعت هستند، این غذا روی آتش قرار می‌گیرد تا آماده سرو شود.
البته رسم کوفته‌پزی در سیزده بدر مختص آذربایجان نیست؛ در بیجار هم چنین رسمی وجود دارد.
چهارده بدر هم شنیده‌اید؟
اگر اهل استان لرستان باشید احتمالا با این رسم آشنا هستید. مردمان این استان از سیزده بدر به عنوان «سیزده غریب» یاد می‌کنند و بر این عقیده هستند که در این روز، مهمان‌ها و غریبه‌ها بیرون می‌روند. برای همین روز سیزدهم را در خانه‌شان می‌مانند و در چهارده فروردین به طبیعت می‌روند.
منبع:مجله علی بابا